Ιερές Μονές
ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ
Α Ν Δ Ρ Ω Α Ι:
1) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΛΑΡΙΟΥΣ
Ηγουμενεύων: Αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Μπασιάς
Τ.Κ. 500.04 ΑΙΑΝΗ – ΚΟΖΑΝΗΣ
Το μοναστήρι της Λαριούς βρίσκεται σαράντα (40) περίπου χιλιόμετρα ΝΔ της Κοζάνης και δεκαπέντε (15) περίπου χιλιόμετρα από την Αιανή, κοντά στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα. Βουνά δασωμένα με πυκνά και ψηλά δέντρα, λόφοι κατάφυτοι από αγκαθωτά πουρνάρια, κέδρα και άλλους θάμνους στολίζουν και ομορφαίνουν τον περιβάλλοντα ευρύτερο χώρο του μοναστηριού. Ανάμεσα στα βουνά και τους λόφους σχηματίζεται μια κοιλάδα, την οποία διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας, που με μεγαλοπρέπεια ξεπροβάλλει ανάμεσα από ένα άγριο φαράγγι ΝΔ της Μονής. Πυκνά και ψηλά πλατάνια και άλλα υδρόβια δέντρα καλύπτουν την αριστερή όχθη του Αλιάκμονα και με το φύλλωμά τους δημιουργούν μια πλούσια σκιά, που δροσίζει και ξεκουράζει τους περαστικούς διαβάτες, καθώς και τους προσκυνητές του μοναστηριού κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας είναι από τα παλιά χρόνια γνωστό στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης και των Σερβίων με το όνομα Ιλαρίων ή Λαριού. Μένει άγνωστο μέχρι σήμερα γιατί πήρε αυτήν την ονομασία. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές και απόψεις για το ζήτημα αυτό, χωρίς όμως να το φωτίζουν επαρκώς και να δίνουν μια ξεκάθαρη απάντηση. Άγνωστος παραμένει επίσης ο χρόνος ιδρύσεως του μοναστηριού.
2) ΙΕΡΑ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΣΙΑΠΚΑΣ
Προεστώς: Μοναχός Ευσέβιος (τηλ. 6979851211)
Τ.Κ. 505.00 ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΣΕΡΒΙΩΝ
3) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ
(τηλ. 24640 – 24667)
Τ.Κ. 504.00 ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟ ΚΟΖΑΝΗΣ
Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Ι Α:
1) ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΖΙΔΑΝΙΟΥ (Γενέσιο της Θεοτόκου)
Προεστώσα: Μοναχή Θεοκτίστη (τηλ. & fax: 24640 – 51210)
Τ.Κ. 505.00 ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ ΚΟΖΑΝΗΣ
Η Μονή της Παναγίας Ζιδανίου δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Η Παναγία η Ζιδανιώτισσα βρίσκεται στο χωριό Ζδάνι. Η ίδρυση του ανάγεται στο 17ο αιώνα. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Ζιδανιώτισσας Η σεπτή εικόνα της Παναγίας είναι από τα λίγα κειμήλια, που διασώθηκαν δια μέσου των αιώνων μέχρι σήμερα, αφού πέρασε από πολλές μπόρες και φουρτούνες της ιστορίας. Μας είναι άγνωστος ο αγιογράφος, καθώς και ο χρόνος που φιλοτεχνήθηκε. Γεγονός είναι πάντως ότι η εικόνα αυτή είναι πολύ παλιά. Ασημώθηκε με βαρύ ασήμι το 1755 από τον τεχνίτη Θεόδωρο από τους Καλαρύτες Ιωαννίνων, όπως φαίνεται και από τη σχετική επιγραφή που βρίσκεται στη βάση της εικόνας επί Αρχιερατείας του Επισκόπου Σερβίων και Κοζάνης Ιγνατίου.
Αναφέρεται, ότι το έτος 1918 έπληξε την Κοζάνη θανατηφόρα γρίπη, η οποία σταμάτησε με θαυματουργική παρέμβαση της Παναγίας της Ζιδανιώτισσας, που μεταφέρθηκε στην πόλη, όπου τελέστηκαν αγρυπνίες, παρακλήσεις και λιτανείες. Πολλές μαρτυρίες υπάρχουν επίσης από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα για θαύματα της Παναγίας στην οποία καταφεύγουν οι πιστοί στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής τους, επιζητώντας την ίαση της ψυχής και του σώματος.
Κάθε χρόνο πραγματοποιείται αγιαστική περιοδεία της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας Ζιδανιώτισσας στην πόλη της Κοζάνης για ευλογία και αγιασμό των πιστών. Η πάνδημη λιτάνευση της θαυματουργού εικόνας στην πόλη της Κοζάνης πραγματοποιείται το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά. Κατά τη λιτάνευση της εικόνας σχηματίζεται μεγάλη πομπή που αποτελείται από το ιερατείο της Κοζάνης, τις τοπικές πολιτικές και στρατιωτικές Αρχές και πλήθος πιστών, που κρατούν στα χέρια τους αναμμένες πασχαλιάτικες λαμπάδες. Η πομπή ξεκινάει από το Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου (όπου από την Παρασκευή της Διακαινησίμου έχει μεταφερθεί η εικόνα με Ιερές Ακολουθίες και Τελετές) και δια μέσου των οδών της πόλης καταλήγει στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου ψάλετε Μέγας Εσπερινός. Αφού παραμείνει εκεί για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα για προσκύνημα, μεταφέρεται στη συνέχεια εκ περιτροπής και στους άλλους ενοριακούς Ναούς της Κοζάνης, για να επιστρέψει στις 1 Αυγούστου στο μοναστήρι Ζιδανίου, όπου είναι και η φυσική της θέση.
2) ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΒΕΛΒΕΝΔΟΥ
Τ.Κ 504 00 ΒΕΛΒΕΝΔΟΣ
Ανεβαίνοντας από το Βελβενδό στο Καταφύγι, στα δεξιά είναι το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας Βελβεντού. Πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι είναι άγνωστο. Η κυριότερη και ποιο έγκυρη μαρτυρία της ύπαρξης του είναι η παρουσία του Ναού και του κτιριακού συγκροτήματος. Στα τρίπτυχα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βελβεντού, των παλαιών χρόνων αναφέρονται 27 ονόματα Ιερομονάχων και 38 ονόματα μοναχών. Η καταχώριση στα τρίπτυχα των πρώτων ονομάτων έγινε το έτος 1652 και συνεχίστηκε ίσως και μέχρι το 1800. Από τον κατάλογο αυτό των μοναχών, σε συνδυασμό με επιστολή του Μητροπολίτου Κωνσταντίου της 8-9-1890, όπου αναφέρει ότι προ «ικανών ετών» είχε διαλυθεί το μοναστήρι, και από στοιχεία του Εκκλησιαστικού Κώδικα 42 και του Κώδικα Ζάβορδας, συνάγεται ότι λειτούργησε οργανωμένο, με μοναχούς και αδελφότητα, πριν από το 1652 και μέχρι και το 1860.
Το 1869 ο τότε γραμματέας της Ιεράς Μητροπόλεως Φίλιππος Αδαμαντίδης σε έκθεσή του περί της Μονής αυτής αναφέρει: «Εἰς Βελβενδὸν πόλιν καὶ πλησίον αὐτῆς τὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος, χρεωθέν ποτε, ἤδη ἐλυτρώθη τῶν χρεῶν, ἔχει ἰκανὰ εἰσοδήματα πάγια, ὅπερ ἐντός ὀλίγων χρόνων συσσωματώθηκε μεθ’ ὅσων ἰδίων σχολειακῶν κεφαλαίων τῆς πόλεως αὐτῆς, δι’ ἔλλειψιν καὶ Μοναχῶν καὶ ἀνθρώπων ἤδη κατὰ τὰ μέρη ταῦτα μὴ ἀσπαζομένων τὸν μοναχικὸν βίον, ὡς πάλαι ποτὶ καὶ οὕτω ἡ πόλις αὕτη ἐπανθίσει ἐντὸς ὀλίγου χρόνου διὰ καταρτίσεως βελτίστων σχολείων…» Μετά την απελευθέρωση του 1912 συντάχθηκαν κατάλογοι των μοναστηριών της χώρας με τα σχετικά τους στοιχεία, περιουσιακά, με αριθμό μοναχών, δραστηριότητες κ.λπ. Τούτο το μοναστήρι, φαίνεται ότι δε συμπεριλήφθηκε σε κανέναν κατάλογο. Βρέθηκε στους χρόνους αυτούς διαλυμένο και δεν συναριθμήθηκε στα μοναστήρια της χώρας, ούτε καν της Μητροπολιτικής επαρχίας και έτσι τυπικά τουλάχιστον είναι ανύπαρκτο. Εδώ και 100 χρόνια έπαψε να λειτουργεί ως κανονικό Μοναστήρι με ηγουμένους και μοναχούς, με μοναστηριακή οργάνωση και τάξη.
Πλέον εξυπηρετείτε λειτουργικώς από εφημέριους του Βελβεντού. Με την επιμέλεια και τις συνδρομές Βελβενδινών έγιναν πολλές επιδιορθώσεις και κτίστηκαν ξενώνες. Το Μοναστήρι σαν κτηριακό συγκρότημα υπάρχει μέχρι σήμερα, αλλά δεν λειτουργεί σαν Μοναστήρι με ηγούμενο και μοναχούς.